Бусдыг шоолж тоглоом тохуу хийдэг хүн өөртөө итгэлгүй сэтгэлийн гүндээ айдас ихтэй нэгэн байдаг гэж сэтгэл зүйчид хэлдэг. Харин өөрийгөө шоолж чаддаг нэгэн нь эсрэгээрээ өөртөө итгэлтэй төдийгүй аз жаргалтай хүн ч байх нь өндөр магадлалтай. Тэд алдаа гаргавал өөрсдийгөө голж харамсаж суухын оронд хийсэн алдааныхаа шалтгааныг наргианы сэдэв болгож чаддаг байна. Ийм чадвар нь зөвхөн өөртөө итгэлтэй ихэвчлэн аз жаргалтай хүнд л байдаг бололтой. Нөгөө талаас хийсэн алдаагаа наргианы сэдэв болгож чадаж байгаа нь хүн тухайн алдаанаасаа олж авах ёстой байсан сургамжийг тусгаж аваад дуусгавар болсны шинж юм. Сэтгэл зүйчдийн хэлж буйгаар өөрсдийн бодол нь буруу байсныг хүлээн зөвшөөрч чадаж байна гэдэг нь тухайн хүний өөртөө итгэлтэй байдалд сөргөөр огт нөлөөлдөггүй. Харин ч өөрийн алдааг хүлээн зөвшөөрч чадаж байна гэдэг нь суралцахыг хүсдэг хүмүүсийн л хийж чаддаг зүйл.
Мэдээж алдаа гаргах нь тэр болгон хөгжилтэй байх нь юу л бол. Зарим алдаа нь хүндээр тусах нь зөндөө л тохиолдоно. Тиймээс алдаагаа ухаарч хүлээн зөвшөөрөх нь зарим тохиолдол амаргүй сэтгэлийн шаналлыг дагуулсан байх нь цөөнгүй. Үүнд ганц л зүйл нэмэр болдог гэж үздэг бол тэр нь ямар ч алдаа “миний хувьд өсөж дэвжихэд чухал нөлөөтэй” гэдгийг ухаарч хүлээн зөвшөөрөх явдал юм. Энэ өнцгөөс гаргасан алдаандаа хандвал хавь хөнгөн тусдаг байна.
Хэн алдаанаас хамгийн их хүчтэй цохилт авч сэтгэлээр их унадаг вэ гэвэл алдаа гаргахаас хамгийн их айдаг нэгэн байдаг. Учир нь алдахаас айх гэдэг нь нэг талаас эго ихтэй байхтай холбоотой бол нөгөө талаас огт суралцдаггүй хүмүүс байдаг. Бодит байдал дээр алдаа гаргах, буруу дүгнэлт хийх, тэр бүү хэл буруу бодож эндүүрч байна гэж хэлүүлэхээс хамгийн айдаг хүмүүс хамгийн ихээр эндүүрч буруу бодол тээж байдаг.
Ганц л жишээ дурдахад монголчуудын дийлэнх нь "монгол улсын тусгаар тогтнолын баталгаа бол орос улс" гэж үздэг. Шинжлэх ухаанд юу гэдэг вэ гэвэл урт хугацаанд ирээдүйд ямар үйл явдал явагдахыг хэн ч хэлж чадахгүй гэдэг. Нэг жилээс дээш хугацаанд үйл явдал хэрхэн өрнөх талаар ямар нэгэн таамаг дэвшүүлэх нь эрдэмтдийн хэлж буйгаар нум сум огт харваж чаддаггүй хүн онилсон байгаа онохоос огт ялгаагүй гэдэг. Аливаа үйл явдал ирээдүйд хэрхэн өрнөх нь, нэгдүгээрт, олон хүчин зүйлээс шалтгаалах бол гол шийдвэр гаргагчид ямар шийдвэр гаргахыг таахын аргагүй юм. Иймээс ирээдүйд нөхцөл байдал хэрхэн өрнөхийг баттай хэлж хэн ч чадахгүй нь тодорхой юм.
Тэгвэл яагаад ийм маягийн мэдэгдэл хүмүүс байнга хийгээд байдаг вэ гэвэл ердөө орлуулах танин мэдэхүйн алдаа (substitution bias) л нөлөөлөөд байгаа юм. Энгийнээр бол "өнгөрсөн цагт ийм байсан тул тэр нь ирээдүйд ч яг л адил байна" гэж гүн эндүүрч байдаг. Хэрэв хүн ийм маягаар эндүүрч байгаа бол огт суралцахгүй байна л гэсэн үг юм. Хүн бодлоо цаг хугацаатай нийцүүлж өөрчилж байхгүй л юм бол байнга алдаатай бодож эндүүрч байх нь баттай юм.
Komentarze