Бид шинэ соёл бий болгох том сорилттой тулгараад байгаа
Нүүрс хөтөлбөрөөс их хэмжээний мөнгө завшсан гэсэн хэргээр шалгагдсан Л.Гансүхийн шүүх хурал дээр түүний хамтрагч гэдгээр холбогдон шүүгдэж байсан Б.Мөнгөнтуяагийн хэлсэн үгийг үзээгүй хүн Монголд үгүй л болов уу? Энэ бүсгүйн хэлсэн үгийг сонсоод олон хүн монголын шүүх, прокурорын ажиллагаа ямар мэргэжлийн бус ядмаг болсныг сонсож зарим нь ихэд л цочирдож бусад нь зэвүүцэж байсан. Б.Мөнгөнтуяаг хожим хэргийн бүрэлдэхүүн байхгүй гэж үзээд цагаатгасныг бүгд мэднэ. Уг хэргийн талаар энд өгүүлэх гэсэн бус юм. Энэ хүнийг буруутгаж хэрэг тохох гэж оролдож байх үед сэтгэл зүйн хувьд ямар их хүнд хэцүү байсныг бид бүрэн төсөөлж ч чадахгүй юм. Мэдээж онц ноцтой гэмт хэрэг хийсэн хүнтэй эелдэг харьцана гэж юу байх в? Гэхдээ хэрэг хийгээгүй тэр дундаа буруу нь тогтоогдоогүй хүнтэй зүй бусаар харьцаж байгааг л бодоход тэр дундаа хийгээгүй хэрэг тохох гэж буйг бодоход цаад хүнд нь ямар хэцүү байсныг төсөөлж болох байх. Буруу нь нотлогдоогүй хүнийг гэмт хэрэгтэн гэж үзэж болохгүй гэдэг зарчим бий. Буруу нь нотлогдоогүй байхад хүнтэй зохистой харьцах хэрэгтэй гэсэн зарчим дээр суурилсан харьцааны хэм хэмжээ байхгүй болоод л энэ бүсгүйтэй ингэж зүй бус харьцсан байх гэж хэлэхээс өөр тайлбар олдохгүй юм. Товчхондоо бол бид нэг нэгэнтэйгээ хэрхэн харьцаж байгаа нь анхаарал татах ёстой асуудал болоод байгааг сануулах зорилгоор дээрх хэргийг энд дурдсан болно.
Иймэрхүү гэм буруу нь тогтоогдоогүй байхад хүнтэй зүй бусаар харьцсан явдал олон байдаг. Гадаадын хөрөнгө оруулалттай компанид ажилладаг байсан нэгэн нягтлан бодогч бас төстэй түүх ярьж байж билээ. Гадаад хөрөнгө оруулагчид нь бага хувь эзэмшдэг тул монголд угаасаа байдаггүй. Монгол талын хөрөнгө оруулагч нь тусгай зөвшөөрлийг авахдаа хээл хахууль өгсөн хууль ноцтой зөрчсөн гэсэн асуудал үүсэх үед утсаа салгаад “намайг харвачихсан бие нь маш муу байгаа гэж хэлээрэй” гээд алга болсон гэдэг. Ингээд гарсан зөрчилд ямар ч хамаагүй мөрөөрөө ажлаа хийгээд явж байсан нягтлан бодогч нь АТГ-т дуудагдах болсон. Зөрчлийн агуулга нь нягтлан бодогчид огт хамаагүй байсан учир жил гаруй хугацаанд шалгасны үр дүнд гэм буруугүй болгосон гэдэг. Гэтэл энэ хугацаанд түүнтэй эрх бүхий хүмүүс бас л зүй бусаар харьцаж байсан нь хамгийн хэцүү хүнд нь байсан гэж ярьж байсан. Анх эхлээд айж сандар байсан бол сүүлдээ яг л Мөнгөнтуяа бүсгүйн адил “наад хэрэг чинь надад ямар хамаатай юм? хэрэв мэдүүлэг авахыг хүсээд байгаа юм бол тэр гадаадын хөрөнгө оруулагчдаа дуудаж авчраад мэдүүлгээ ав л даа” гэх болсон гэдэг. Хэрэг төвөгт сэжиглэгдсэн учраас эрх бүхий хүмүүс ийм зүй бусаар хандсан гэж уншигчид хэлж болох байх. Гэтэл зөвхөн хэрэг төвөгт огт холбогдоогүй хүмүүс ч бас ийм зүй бусаар хандах асуудалтай тулгардаггүй байна. Энгийн асуудлаар ч бид нэг нэгэнтэйгээ зүй бусаар харьцах нь хэвийн үзэгдэл болсон гэхэд буруутахгүй.
10 гаруй жил Засаг даргынхаа тамгын газрын даргаар ямар ч асуудалгүй ажиллаж байхад ээлжит сонгуулиар шинэ хүмүүс сонгогдон гарсан тул түүнийг үндэслэлгүйгээр ажлаас нь халжээ. Хоёр жил гаруй хугацаанд шүүхээр явж үндэслэлгүй халагдсан гэдгээ нотлуулсны үндсэн дээр эргээд ажилдаа оржээ. Гэтэл ажилдаа эргэж ороод удаагүй байтал тархиндаа цус харвасан аж. Ингээд эмнэлэгт хэвтэж байх хооронд нь түүний оронд ажилд орох гэсэн хүн ажилдаа орохыг завдсан бол засаг дарга нь “өөрөөс нь биеийн байдлын улмаас ажлаас чөлөөлж өгнө үү?” гэсэн утгатай өргөдлийг нь аваад ажилдаа ор гэж зөвлөсөн юм байна. Бие нь тааруу сахиултай хэвтэж байхад ажилд орох гэсэн хүмүүс нь “төрийн алба эзгүйрлээ, би ажлаа авъя” гэсэн гэдэг.
Бид нэг нэгэнтэйгээ зохистой бус, хүнлэг бус харьцсан иймэрхүү түүх маш олон байдаг. Бараг хүн болгон л тулгарч байсан гэхэд бараг буруутахгүй. Эдгээр түүх нь бидний нэг нэгэнтэйгээ харьцаж буй явдал буруу байгааг л нотлоод байгаа юм. Цаад утга нь бидэнд шинэ соёл хэрэгтэй болчхоод байгааг л анхааруулаад байгаа юм. Учир нь соёл гэдэг хамгийн энгийн утгаар бол бид нэг нэгэнтэйгээ хэрхэн харьцаж байна тэр чинь л бидний бий болгосон соёл юм.
Шинэ соёлыг "яагаад" ба "яаж" хөгжүүлэх вэ? гэдэг асуудал олон жилийн турш бодолд явж ирсэн. Шинэ соёл бий болгоно гэдэг нь мэдээж амаргүй. Учир нь үнэт зүйлсийн өөрчлөлтийг шаардана. Дээрээс нь ийм өөрчлөлт явагдахын тулд хүчтэй сэдэл байх хэрэгтэй болно. Энэ сэдлийг үүсгэдэг хамгийн хүчтэй хүчин зүйл бол орчин юм. Монгол хүний шинэ үнэт зүйлсийг бий болгож чадах цор ганц орчин бол хувийн хэвшил юм. Бусдаар монгол хүн өөрчлөгдөх сэдэл төрүүлчихээр орчин байхгүй юм. Тиймээс хувийн бизнесийг зөв ба тогтвортой ажиллуулж чадах юм бол монгол хүний аажмаар өөрчлөгдөх нөхцөл бүрдэнэ гэдэг нь гарцаагүй.
Эцэст нь хэлэхэд "зөв" эсвэл "буруу" нийгэм гэж байдаггүй. Яг л арга билэг хоёр нийлж байж нэг зүйл болдгийн адил муу сайн хоёр нийлж байж нийгэм болдог жамтай. Харин муу нь давамгайлаад байвал муу нийгэм болж хувирна. Өнөөдөр манай нийгэм сөрөг болоод буйн үндсэн шалтгаан нь монгол хүний мунхаг байдал шуналтай хослоод байгаад л асуудал бий. Үүний улмаас монгол хүн шинэ зүйлд суралцах нь орхигдоод байгаад л гол асуудал байгаа юм. Товчхондоо бид огт суралцахгүй байгаа юм. Түүнээс бид буруу нийгэм рүү орчихсон асуудал огт байхгүй.
Comentarios