Хүний зан авир (character) гэж тухайн нэг хүний ёс зүйн болон оюуны шинж чанаруудыг хэлдэг. Эдгээр шинж чанарууд нь бусдаас ялгагдахад хүргэнэ. Зан авир гэдэг нь хүнийг сэтгэн бодох, мэдрэх ба тэдгээрийн үндсэн дээр бусдаас ягаатай үйлдэл хийж буй өөрийн онцлог байдал юм. Зан авир эрдэмтдийн хэлж буйгаар олон талтай гэдэг. Өөрөөр хэлбэл нөхцөл байдлаас шалтгаалан өөрийн гэсэн багц шинжүүд байдгийг хэлж байгаа юм.
Тиймээс зан авирын (character) шинжүүдийг ерөнхийд нь гурван том ангилалд хувааж болно гэж үздэг. Гэхдээ ингэж ангилах нь мэдээж маш их хялбарчилсан аргачлал юм. Зөвхөн сэдвийг бусдад тайлбарлах зорилгоор ашигладаг гэвэл буруутахгүй юм. Тэдгээр нь хүн хоорондын харилцааны (interpersonal) асуудалтай холбоотой, дотоод сэтгэлтэй холбоотой (intrapersonal) ба сэтгэн бодох буюу оюуны ухааны (intellectual) үйл ажиллагаатай холбоотой зан авируудын шинж чанарууд гэж хуваагддаг. Хар ярианд эдгээрийг сэтгэл, зүрх ба оюун ухаан гэж ялгадаг. Хүн хоорондын харьцаатай холбоотой зан авирын шинж чанарууд нь энэрэнгүй сэтгэл гаргах, хүлээцтэй байх, бусдад сэтгэл гаргах, бусадтай хамтран ажиллах чадвар гэх зэрэг байх юм. Өөрөөр хэлбэл, бусадтай харьцах ур чадвартай холбоотой зан авирын шинжүүдийг ихэвчлэн хэлдэг. Дотоод сэтгэлийн зан авирын шинж нь сэтгэл хөдлөл, өөрийгөө хянах гэх зэргийг хэлдэг. Энэ нь хүний даруу төлөв байх, нээлттэй эсвэл хаалттай байх зэрэг шинж чанаруудыг багтааж байдаг. Эцэст нь оюун ухааны үйл ажиллагаатай зан авирын шинж чанарууд нь тухайн хүний сэтгэн бодох, сониуч занг хэлдэг. Энэ нь үндсэндээ гаднах орчноос мэдээлэл тусган авах суралцах чадваруудыг багтааж байдаг. Судалгааны зорилгоор эдгээр зан авирыг үнэлэхээр харилцааны (social intelligence) итгэлцүүр, сэтгэл хөдлөлийн итгэлцүүр (EQ) ба оюуны итгэлцүүр (IQ) гэсэн үзүүлэлт болж хувирдаг.
Хэрэв түгээмлээр тулгардаг асуудлыг дээрх тайлбарын өнцгөөс авч үзвэл хүн өөрөө л өөрчлөгдөхгүй бол эдгээр төрлийн асуудлуудыг шийдвэрлэж чадахгүй гэдэг нь тодорхой. Тухайлбал, мөнгөтэй болох цаг барих нь хүний дотоод сэтгэлтэй холбоотой зан авирын шинж чанарууд өөрчлөгдөхийг шаардаж байгаа бол хүнтэй ажиллах, ажил зохион байгуулах нь хүн хоорондын харилцаатай холбоотой зан авирын шинж чанаруудыг өөрчлөгдөх хэрэгтэй гэдгийг харуулж байгаа юм.
Ажил хийж сурна гэдэг нь дээр тайлбараас л харахад хүн өөрчлөгдөхийг хэлж байгаа юм. Тухайлбал, хүн тухайн ажлаа чанартай хийж гүйцэтгэх дадалтай болж сахилга баттай болох нь зан авирын өөрчлөлтийг хэлж байгаа юм. Ажлаа хийж чадахгүй, асуудал үүсгээд байгаа нэгний асуудлыг аваад үзвэл эцсийн дүндээ ердөө тухайн хүний өөрчлөгдөх явц нь л цаг үеийн шаардлага, өөрөөр хэлбэл үүссэн нөхцөл байдлаас хоцрогдсон болох нь тодорхой байдаг. Өөрчлөгдөнө гэдэг нь ажилд суралцахыг нэг талаас хэлдэг ч нөгөө талаас зан авирын өөрчлөлт явагддаг болохыг бас хэлдэг. Бид хэдий гадарлаж мэдээд байдаг ч суралцаж өөрчлөгдөхийг зан авирын өөрчлөлтийн өнцгөөс нь л авч үздэггүй байсан. "Хөдөлмөр хүнийг хүмүүжүүлнэ" гэж ярьдаг байсны учир ердөө энэ юм.
Comments