"Ягаан зааны занга" буюу бодлын боол

Таагүй үйл явдал тохиолдох, бухимдах, уурлаж цухалдах үед хэн нэгэн хөндлөнгөөс: “Тэр тухай бүү бодоо!”, “санаа бүү зовоо!” аль эсвэл бүүр долоон доор “эерэг бай” гэх мэтийн үг хэлэх нь нэгдүгээрт ямар ч нэмэргүй, хоёрдугаарт, хүний сөрөг сэтгэл хөдлөлийг улам нэмэгдүүлж зуршил болгоход хүргэж байдаг. Учир нь тархи угаасаа тэгж ажилладаг. Үүнийг нэг ийм жишээн дээр тайлбарлаж болох юм.

Дор байршуулсан зургийг эхлээд нэг хараарай.

Энэ бол анааш ба аварга могойн эрлийз гэх фотошоп юм. Зургийг орхиод харин одоо “Надад ийм фотошоп хийх даалгавар өгсөн бол би ямар хувилбар хийх байсан бэ?” гэж бодоод та өөрийн хувилбарыг ганц хоёр хормын дотор төсөөлөөрэй. Харин одоо бүх бодлоо зогсоогоод могой анаашны эрлийзийг огт бодохгүй байхыг оролдоод үз. Их л төвөгтэй байх болно. могой анаашны эрлийзийн зураг нүдэнд үе үе орж ирсээр зургийн талаарх бодол үргэлжилсээр байх болно. Хүний тархи ингэж ажилладаг юм. Энэ шинж нь эволюцын явцад амьд тэсэн үлдэх гэсэн тэмцлийн үр дүнд бий болсон зүйл гэдэг. Үүнийг “яагаад зааны занга” гэж сэтгэл зүйд тодорхойлдог. Яагаад “ягаан зааны занга” гэж нэрлэсэн юм бол гэсэн асуулт төрөх байх. Хар тамхинд донтсон хүмүүсийн мансуурах үед ихэвчлэн төсөөлөлд нь гарч ирдэг дүрс учраас бодлоос салж чадахгүй байх үзэгдлийг ягаан зааны занга гэж нэрлэсэн түүхтэй. “Ягаан зааны занга” нь сөрөг сэтгэл хөдлөлийн хувьд харин илүү хүчтэй нөлөөтэй байдаг. Уг үзэгдлийн сөрөг үр дагавар нь сөрөг бодлыг хүчээр үгүй болгох оролдлого бүрд улам хүчээ авч сэдэрч байдагт асуудал байгаа юм.

Иймээс л хүн их уурлаж байх үед хүчтэй сөрөг хөдлөлийг дарах нь бараг боломжгүй байдаг. Энэ нь хар эрчээрээ давхиж буй морийг улаан гараараа зогсоох гэж буй оролдлогоос огт ялгаагүй.

Хүн угаасаа сөрөг зүйлд илүү их ач холбогдол өгч байдаг (negativity bias гэдэг). Тиймээс таагүй үйл явдал тулгарахаар тэр талаар тасралтгүй бодох нь түгээмэл. Харамсалтай нь энэ зуршил болчихоор сөрөг үр дагавар нь их. Бодлынхоо боол болж хувирдаг жамтай. Энэ үед болж өнгөрсөн таагүй үйл явдлын талаарх бодол салж өгөхгүй бодолд эргэлдсээр байдаг. Сэтгэл зүйчид бодол салж өгөхгүй байнга эргэлдээд байхыг “угаалгын машины занаг” (washing machine trap) гэж тодорхойлно. Энэ хоёр занг нь хослоод ирэхээр хүний амьдралын утга учрыг алдагдуулахад ч хүргэх аюултай.

Нөхөртөө хаягдсан зарим хүүхнүүд сэтгэл зүйн шокт орох цөөнгүй л таардаг. Харин дээр дурдсан бодлын занганд орвол амьдрал нь утга учиргүй санагдаж хэдэн сар жилээр сэтгэл гутралаас гарч чаддаггүйд хүрэх нь бас цөөнгүй тохиолдоно. Тэгвэл хойд эцгийн хүчирхийлэлд байнга өртөж байсан насанд хүрээгүй охид ямар хүнд хэцүү болдгийг бид төсөөлж ч чадахгүй. Бид жоохон ч гэсэн хүнлэг энэрэнгүй байж сурахгүй юм бол нэг нэгнийхээ амьдралыг үргэлж там болгоод байж болохгүй юм.

Тэгвэл занганаас яаж гарах ёстой вэ? гэсэн асуулт гарах байх. Эхний алхам нь занганд орсноо хүлээн зөвшөөрөх гэдэг.