Шийдвэр гаргах чадвар нь анхаарлаас шалтгаална

2006 онд Нидерландын сэтгэл судлаач Dijksterhuis нь олны хэвшмэл ойлголтыг эвдсэн нэгэн судалгаа хийжээ. Түүний олж тогтоосноор хүн зарим нэг төвөгтэй шийдвэрүүдийг гаргахдаа тухайн асуудлын талаар удаан тунгаан бодохын оронд далд ухаанд даатгах нь илүү үр дүнтэй гэжээ. Өөрөөр хэлбэл ойлгоход төвөгтэй асуудлын талаар шийдвэр гаргах үед асуудлын талаар бодох тусам шийдвэр нь улам л дордож байдаг байна. Иймээс асуудлын талаар урт хугацаанд бодохын оронд далд ухаанд даатгах нь хавь илүү үр дүнтэй гэж үздэг байна.

Уг судалгаанд хамрагдсан хүмүүсийг хоёр бүлэгт хувааж олон тодорхой бус өгөгдөхүүнтэй төвөгтэй даалгавар өгчээ. Ингэхдээ нэг хэсгийг нь асуудлын талаар тасралтгүй тунгаан бодож шийдлийг гаргахыг хүссэн бол нөгөө хэсэгт нь даалгаврыг танилцуулсны дараагаар пазл эвлүүлэх гэх мэт хөнгөн даалгаврууд өгч тэдгээрийг урт удаан хугацаанд тунгаан бодох боломжийг өгөөгүй аж. Ингээд хоёр бүлгээс хариултыг авахад хөнгөн бодлоготой хослуулсан бүлэг нь хавь илүү чанартай шийдвэрийг гаргасан байсан. Уг судалгааны үр дүнг үндэслэн логик оюун ухаан болон далд ухаан хоёр нь шийдвэр гаргах явцад ямар үүрэгтэй оролцдог болохыг тодорхойлсон санамсаргүй бодлын онол (Unconscious thought theory) үүссэн түүхтэй.

Уг онолын дагуу хүний логик оюун ухаан нь тодорхой дүрэмд баригддаг тодорхой өгөгдөхүүнтэй явцуу хүрээний асуудлыг шийдвэрлэхдээ л чадамгай. Харин хоорондоо ямар нэгэн уялдаа холбоогүй, тэр бүү хэл зөрчилтэй тодорхой бус өгөгдөхүүнтэй, ямар нэгэн дүрэмд баригддаггүй их хэмжээний мэдээллийг оролцуулсан асуудлын талаар төвөгтэй шийдвэрийг гаргахад үед хүний далд ухаан хавь илүү чадамгай гэжээ.

Төвөгтэй асуудлын талаар нухацтай тунгаан бодохын оронд унтаж амраад өглөө босоход далд ухаан нь өөрийн зөнгөөр илүү оновчтой хариултыг олж гаргасан байдаг гэж үзжээ. Уг онолын дагуу хүний далд ухаан нь их хэмжээний тодорхой бус өгөгдөхүүнтэй мэдээллийг боловсруулахдаа яг л Google шиг ангилж шаардлагатайг нь олж авч чаддаг гэж тайлбарласан юм.

Харин энэ чадамжийг хөгжүүлэх шаардлагатай гэдэг. Их хэмжээний тоо баримтын талаар ухаалаг оновчтой шийдвэр гаргаж чаддаг байхын тулд далд ухааныг мэдээллээр ачаалж байх шаардлагатай байдаг. Тэгсэн цагт төвөгтэй мэдээллүүдийг таних чадвартай болж хоорондоо ямар уялдаа холбоотойг олж чаддаг болдог.

Харин далд ухамсрын энэ чадварыг ноцтой доройтуулж байдаг нэг зүйл байдаг бол тэр нь интернэт юм. Эрдэмтдийн үзэж буйгаар хэрэв хүн хэн нэгнийг хоромхон зур хүлээх хооронд гар утсаа авч өөрийгөө саатуулж байгаа бол тухайн хүний уураг тархи нь “дуртай үедээ өөрийгөө сатааруулах” (on-demand distraction) зуршилд автагдсан гэсэн үг юм. Энэ зуршил нь хүний уураг тархинд асар сөрөг нөлөөтэй. Ийм зуршилтай болсон хүн мэдээллийг шүүж ач холбогдлоор нь эрэмбэлж чадахаа больсон байдаг төдийгүй хамгийн хортой нь анхаарлын хяналт (attention control) гэх зүйл нь үгүй болсон байдаг. Товчхондоо бол ийм зуршил үүссэн бол хүн төвөгтэй ба их хэмжээний мэдээлэл дээр төвлөрч ажиллах чадваргүй болсон гэсэн үг юм. Иймээс эрдэмтэд ийм зуршилд автагдсан хүнийг оюуны хомсдолд (mental wreck) орсон ч гэж үздэг.

Корона бидний шийдвэр гаргах чадварыг ямар түвшинд байгааг маш тодорхой харуулсан. Логик муутай, хоорондоо зөрчилтэй шийдвэрүүдийг олноор гаргаж байсныг хүн болгон л сайн санаж байгаа. Гарч байсан шийдвэрүүдээс харахад төвөгтэй мэдээлэлтэй ажиллаж чадах хүн шийдвэр гаргагчдын дунд бараг л байдаггүй юм байна гэсэн дүгнэлт хийж болохоор. Гэтэл улс үндэстэн хөгжихөд Парето дүрмийн дагуу бол шийдвэр гаргагчдын ядаж 20 хувь нь төвөгтэй мэдээлэлтэй ажиллах чадвартай байх шаардлагатай гэдэг.