(Хүнээ бодсон манлайлал лекцийн хэсгээс: Атаархал гэж юу вэ?)
Атаархал бидний хандлагыг хамгийн ихээр сөрөг болгож байдаг. Атаархалыг тайлбарлахдаа Америкийн нэрт сэтгэл зүйч Алекс Михайлос нь (Alex Michalos) "хүн өөрт тулгарч байсан туршлагын талаарх сэтгэл ханамжийн жишгийг дараах гурван "зөрүү" буюу “хоцрогдлын” (gap - зөрүү, хоцрогдол) дагуу тодорхойлж үнэлж байдаг гэжээ. Ийм сэтгэл ханамжийн жишиг нь хожим тухайн хүний шийдвэр гаргах явцад нэг бодлын баримжаалах (benchmark) хэмжүүр болж байдаг.
Нэгдүгээрт, "өөрт байгаа болон хүсэж байгаа зүйлсийн хоорондох зөрүү (gap)".
Хоёрдугаарт, "Өөрт байгаа зүйл болон түүний төсөөлж буйгаар өөртэй нь адил зиндааны хүмүүсийн эзэмшиж байгаа зүйлийн хоорондох "зөрүү" (gap)": - Тэгэхээр ийм харьцуулалтыг хэд хэдэн үзүүлэлтээр хүн байнга хийж байдаг байна. Тухайлбал, мөнгө, гаднах үзэмж, нэр хүнд, танил тал, эрхэлж буй албан тушаал, боловсрол гэх мэт. Жишээлбэл, хамт ажилд орсон нэг ангийн хоёр найзын нэгийг нь гурван жилийн дараа газрын дарга болгосон бол нөгөө найз нь албан тушаал дэвшсэн нэгэндээ атаархах явдал цөөнгүй тохиолддог. Атаархана гэдэг нь өөрийгөө ижил зиндааны хүмүүсээс хоцорсон байна гэж дүгнэсний үр дүнд гарч буй сөрөг сэтгэл хөдлөл юм.
Гуравдугаарт, "өөрт өмнө нь тулгарч байсан хамгийн сайн туршлага болон түүний одоо байгаа нөхцөл байдлын хоорондох "зөрүү" (gap)". Жишээлбэл, маш их жимстэй байсан газар өмнө нь ирээд, жимс ихээр түүгээд явсан хүн жилийн дараа нөгөө газартаа очиж дахин жимс түүнэ гэж бодоод ирэхэд огт жимсгүй болсон тухай түүх цөөнгүй байдаг. Энгийнээр бол их санасан газар гурав хоног хоосон хонов гэж ярьцгаадаг. Ийм тохиолдолд нь “өмнө өөрт нь тулгарч байсан хамгийн сайн туршлага болон түүний одоо байгаа нөхцөл байдлын хоорондох” зөрүүгийн жишээ юм. Хэдийгээр өөрт тулгарч байсан хамгийн сайн жишигээсээ дордохыг монгол хэлэнд атаархал гэж хэлж болохгүй ч төрж буй сэтгэл хөдлөлийн хувьд атаархалаас ялгаагүй юм.
Харамсалтай нь ийм зөрүү (gap) гарах тохиолдолд хүн үүссэн асуудалд ихэвчлэн сөрөг сэтгэл хөдлөлөөр хандаж дургүйцэж эсвэл хорсож байдаг байна. Өөрийгөө бусадтай харьцуулсан хүн нь өөрөөс нь илүү байвал тэр хүн түүнд ямар ч муу юм хийгээгүй байхад л хүн өөрөөс нь илүү нэгэнд зэвүүцэж хорсож байдаг. Иймээс л атаархал ямагт хүний хандлагыг сөрөг болгоод зогсохгүй тэр бүү хэл буруу үйлдэл хийхэд хүргэж байдаг. Атаархлыг үүсгэж байдаг язгуур шалтгаан нь эго юм. Учир дээр дурдсан бүх харьцуулалт хийх үндэслэл нь хүн өөрийгөө "би чухал, би бусдаас дутах ёсгүй" гэсэн итгэл үнэмшил байгаа тул харьцуулалтыг хийхэд хүргэдэг. Ийм учраас л өөрийгөө бусадтай бүү харьцуулж бай гэж юм мэддэг хүмүүс зөвлөдөг байна.
Comments