"Санаа муут яван хатна" гэж хэлдгийн учир

1960 онд АНУ-ын 34 дүгээр ерөнхийлөгч Дуайт Эзенхауэр нь америкийн ард түмэнд бэлэглэсэн Мохини гэх нэртэй ховор цагаан барыг бэлгэнд авчээ. Цагаан бар нь ховор төдийгүй сүрлэг сайхан амьтан байсан тул түүнийг сайн нөхцөлд арчилж тэжээх зорилгоор Вашингтон хотын амьтны хүрээлэнд байршуулахаар шийдсэн аж. Тус амьтны хүрээлэнгийнхэн Мохиниг хүлээн авахын тулд тухайн үед баримталж байсан жишгийн дагуу 3.6х3.6 метрийн хэмжээтэй төмөр тор бэлдсэнээс гадна торноосоо гармагц салхилах боломжтой том талбайтай цэцэрлэг бэлдэж өгсөн байж. Уг цэцэрлэгийг бүтээхийн тулд цагаан барын зэрлэг байгаль дээр амьдардаг орчныг буюу Энэтхэгийн ширэнгэн ойг дууриалган хийсэн аж.

Ингээд бэлгэнд ирсэн барыг амьтны хүрээлэнд авчирч байршуулахад ирсэн цагаасаа хойш Мохини нь хэдийгээр хаалга нь онгорой байсан ч жижиг торноосоо нэг ч гараагүй гэдэг. Мохини нь Америкт ирэхээсээ өмнө жижиг торонд багагүй хугацаанд амьдарч ирсэн тул торон дотроо наймын тоог дүрсэлсэн замаар өдөрт хэдэн зуун удаа явдаг зуршилтай болсон байж. Тэрээр торон дотроо 20 нас хүртэл амьдарсан бол энэ хугацаанд зөвхөн торон дотроо л холхиж харин нэг ч торноосоо гарч үзэлгүй үхсэн түүхтэй.

Мохини барын түүхийг хүнд байдаг сэтгэлгээний “түгжээсийг” тайлбарлах зорилгоор ашигладаг шилдэг жишээний нэг юм. Хүнд ч гэсэн айдас, муу санаа, үзэн ядалт, хэт хаширлах, ая тухтай байдлыг эрхэмлэх нь зөв гэсэн хатуу итгэл үнэмшлийн улмаас сэтгэлгээний хэв маягийн уян хатан бус чанар хөгжиж байдаг. Эдгээр бүгд нь сэтгэлгээний түгжээсүүд юм. Эдгээр хатуу итгэл үнэмшлүүд нь Мохини “би энэ торон дотор байвал аюулгүй байна” гэж муу санаалсны улмаас торноосоо нэг ч гарч чадалгүй хоцорсонтой адил хүний хийх боломжит үйлдлүүдийг боомилж хааж байдаг. Мохини муу санаалсаар байгаад торон дотроо “яван хатчихсан” л гэсэн санаа юм.

Хэрэв хүн хүссэн амьдралаараа амьдрахыг хүсэж байгаа бол энэ нь өвдөлтгүй амьдрал байна гэж төсөөлөх ямар ч боломжгүй юм. Аюулгүй эрсдэлгүй амьдрал гэдэг нь юу ч хийхгүй суудаг хүний амьдралыг хэлнэ. Шинэ туршлагаас суралцахад нээлттэй байх, мэдэхгүй ба амаргүй зүйлийг хийж туршсанаас болж ая тухтай байдлаа алдахад бэлэн байх нь хүссэн амьдралаараа амьдрахын гол хэв маяг нь юм. Амьдралын энэ хэв маяг нь мэдээж алдаж онох зовж шаналах гэх зэрэг сэтгэл хөдлөлгүйгээр байна гэж байдаггүй. Аюулгүй эрсдэлгүй амьдрахыг хүсэж байгаа бол амьдралд чинь юу ч тохиолдохгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Яг л Мохини бар шиг торон дотроо байсаар байгаад насыг барна гэсэн үг юм. Харин хүн хэрэв хүссэн амьдралаараа амьдрахыг л хүсэж байгаа бол амьдралд нь муу сайн муухай бүхэн тохиолдоно гэдэгт бэлэн байх хэрэгтэй. Энэ утгаар бол хүний хүссэн амьдрал нь өвдөлтгүйгээр байна гэж үгүй юм. Учир нь өсөлт стресс, өвдөлтгүйгээр явагддаггүй гэдэг. Хүн ая тухтай байдлаас гарч байж л хөгжиж байдаг.

Монголчууд бидэнд ийм сэтгэлгээний хэв маягийн түгжээснүүд цөөнгүй байдаг. Хамгийн ойр буюу гар доорх жишээ бол “хужаа бол дайсан”, “оросууд бидний ах нар” гэх мэтийн хатуу итгэл үнэмшлүүд юм. Хужаа бидний дайсан гэж бодмогц хүн энэ талаарх бодлыг цаашид үргэлжлүүлэхээс татгалзаж цэг тавьж байна гэсэн үг юм. Тиймээс хятад хүнтэй хамтран ажиллахгүй дайсагнана гэсэн шийдэлд хүрч байгаа юм. Учир нь тэр чинь миний дайсан. Гэтэл боломж дайсагналцсанаас бус харин хамтран ажилласнаар бий болж байдаг. Мөн эсрэгээрээ “оросууд бидний ах” гээд байвал хоёр улсын хооронд үүсээд байгаа асуудлуудаа өөрт ашигтай байдлаар шийдвэрлэхээс татгалзаж байна л гэсэн үг. Монголчууд бидний хувьд хөршүүдтэйгээ үр дүнтэй ба чадварлагаар хамтран ажиллаж сурах нь орчин цагт илүү чухал юм.

Эцэст нь хэлэхэд сэтгэлгээний түгжээс ихтэй хүн алхам тутамд хэрэгждэггүй дүрэм зохиож байдаг. Хэрэв анзаарсан бол бид дүрэм зохиох асар дуртай. “Ингэх ёстой, тэгэх ёстой” гээд л байна. Гэтэл нөгөө зохиосон дүрэм нь ихэвчлэн хэрэгждэггүй. Зохиосон дүрмүүд нь зөвхөн нэг нэгнийхээ амьдралыг л хүндрүүлж байдаг. Хөгжил дэвшил сэтгэлгээний түгжээс арилж хамтран ажиллаж сурснаар эхэлдэг жамтай. Баримтлах шаардлагатай цор ганц дүрэм бол ердөө ёс зүйн зарчмууд л байдаг. Бидний хувьд сэтгэлгээний түгжээсүүдээ арилгаж оронд нь ёс зүйн зарчмуудаа баримталж л сурах хэрэгтэй байгаа юм.