Нэр хүндгүй атлаа эрх мэдэлтэй байх үед

Манлайлна гэж яг юуг хэлдэг вэ гэвэл хамгийн товч ба түгээмэл хариулт нь бусдад үр дүнтэй нөлөөлөхийг хэлнэ. Үнэхээр ч удирдах албан тушаалд ажиллаж байгаа хүн ажлаа чадамгай хийхийн тулд бусдад үр дүнтэй нөлөөлж чаддаг байх шаардлагатай. Харин бусдад үр дүнтэй нөлөөлөхийн тулд эрх мэдлээс гадна нэр хүндтэй ба хүндэтгэл хүлээсэн байх шаардлагатай болж ирнэ. Нэр хүндтэй байж хүндэтгэлийг олж авч чадалгүйгээр бусдад нөлөөлөхийг оролдвол ихэвчлэн хүчирхийлэл болох талтай байдаг. Энэ нь олон судалгаа, туршилтаар нотлогдсон төдийгүй бодит амьдрал дээрээс хялбархан олж ажиглаж болох юм.

Нэр хүнд олж аваагүй, бусдын хүндэтгэл хүлээгээгүй хүмүүс эрх мэдэлтэй болохоор хүчирхийллийн арга барилд шилжих талтай байдгийг нотлох зорилгоор судлаачид ийм нэг туршилт хийсэн байдаг. Хэсэг оюутнуудыг хэд хэдэн бүлэгт хувааж хамтран ажиллахыг санал болгосон бол ингэхдээ нэгийг нь ахлагчаар сонгож түүнд шийдвэр гаргах бүрэн эрхийг өгсөн бол багийн бусад гишүүнд нь гаргасан шийдвэрийг гүйцэтгэх үүрэгтэй болгосон юм. Гүйцэтгэгчээр оролцож буй оюутнууд ахлагчаар сонгогдсон нэгний гаргасан шийдвэрийг хийж гүйцэтгэвэл 50 ам долларын шагналтай төдийгүй ахлагчийн талаар санал, сэтгэгдлээ өгөх эрхтэй байсан. Туршилтын дүрмийн дагуу гүйцэтгэгчийн зүгээс гарсан санал, сэтгэгдлийг ахлагчид танилцуулах ёстой байж.

Ингээд туршилтыг хийж эхлэхэд хүндэтгэл хүлээсэн ахлагчид бүлгийнхээ гишүүддээ хялбар даалгавар өгч байсан бол харин хүндэтгэл хүлээж чадаагүй ахлагчид нь гишүүдийнхээ нэр хүндийг гутаах, доромжлох аятай буюу хүчирхийллийн шинж чанартай даалгавар өгч эхэлсэн. Тухайлбал, “даргыгаа” ухаалаг, чадварлаг гэж дүгнэсэн оюутнуудад бусаддаа онигоо ярьж өгөх эсвэл өмнөх өдрийн талаар хийсэн тэмдэглэлээ ярих гэх зэрэг хийхэд хялбар хөнгөн даалгавар өгч байсан бол “чадваргүй”, “юм мэддэггүй”, “тэнэг” гэсэн дүгнэлт авсан “ахлагчдын” өгөх даалгавар нь гурваас таван удаа нохой мэт хуцах, өөрсдийгөө “би тэнэг” гэж олны өмнө чангаар хэлэх, 500-аас 7-оор багасаж ухрааж тоолох гэх мэт хүний нэр хүндийг унагаах гэсэн хүчирхийллийн шинжтэй даалгаврууд өгч байсан. Цаашлах тусам нэр хүнд хүлээж чадаагүй ахлагчдын өгөх даалгавар нь улам сөрөг болох хандлагатай байсан тул туршилтыг зогсоосон. Судлаачдын хийсэн дүгнэлт нь маш тодорхой байсан: нэр хүнд муутай бусдын хүндэтгэл хүлээгээгүй хүмүүс эрх мэдэлтэй болох үед бусдад нөлөөлөх чадвар нь бага байдаг тул хүчирхийлэл тэр бүү хэл дарангуйллын арга барил шилждэг жамтай. Тэд бусдад нөлөөлөх зорилгоор өөрсдийг нь хүндлэхгүй байгаа хүмүүсийг дарамтлах, хохироох, боох гээд хүчирхийллийн арга барилуудыг сонгож дарангуйлж эхэлдэг байна.

Манай нийгэмд явагдаж буй үйл явдлууд ердөө л дээр дурдсан жишээний адил юм. Манлайлах ур чадвар, мэдлэг, боловсрол дутмаг хүмүүс эрх мэдэлтэй болчихоор тэд нарыг энгийн хүмүүс хүндлэхгүйд хүрдэг тул өөрсдийг нь шүүмжлэх, хийсэн ёс зүйгүй үйлдлийг нь олон нийтэд ил болгох зэрэг эрх мэдэлд нь занал үүсгэсэн зүйл хэлж ярьж буй хүмүүсийг дуугай болгох зорилгоор хүчирхийллийн чанартай арга хэмжээ авч эхэлж байгааг ажиглаж болно.

Энэ байдал нь байгууллага удирдаж буй хүмүүст ч адил үйлчилгээтэй тул байгууллагыг үр дүнтэй чадварлаг удирдахын тулд нэр хүндтэй байх шаардлагатай гэдэг зарчмыг заавал баримтлах хэрэгтэй юм. Нэр хүндийг албан тушаал олж авч буйтай адил ямар нэгэн аргаар олоод авчихдаг зүйл биш. Нэр хүндийн төвөгтэй нэг зүйл нь бусдаар хүлээн зөвшөөрүүлэх шаардлагатай болно. Ийм учраас л манлайллын арга барилыг зааж сургахдаа ёс зүйтэй байх нь чухал гэж онцгойлон сануулдаг. Эс тэгвээс хүсээд байгаа нэр хүндийг олж авч чадахгүй нь ойлгомжтой. Хүндэтгэлийг хүн бүр янз бүрээр л олж авч чадах байх. Гэхдээ энд нийтлэг ганц нэг зарчим бас бий. Эхний ээлжид итгэлийг олж авах зорилгоор "шударга явцын" зарчмыг баримтлах шаардлагатай болно. Хүмүүс шударга байна гэхээр нэг л их шулуухан үнэнийг хэлээд байхыг боддог. Гэтэл энэ нь бас тийм бус юм. Шударга явц гэдэг ойлголт нь олон арван жилийн судалгаагаар олж тогтоогдсон зүйл бол тэр нь гуравхан зүйлээс бүрддэг. Үүнд:

• Хэрэв хэн нэгний асуудлыг шийдвэрлэж байгаа бол түүнийг өөрийг нь байлцуулах

• Хэрэв хэн нэгэнд хүлээлт үүсгэсэн бол хүлээлтийг тодорхой байлгах

• Хэрэв шийдвэр гаргасан бол үндэслэлийг нь хамаатай хүмүүст тайлбарлаж байх

Энэ гурван зарчмыг л баримталсан байхад хүмүүс даргыгаа шударга хүн гэж үздэг. Хүн шударга байж чадвал итгэл төрнө. Итгэлийг төрүүлж байж л бусдад нөлөөлөх боломжтой болно. Энэ энгийн зарчмыг л монгол дарга нар огт хийж чадахгүй байгаа болохоор л энгийн иргэд нь бухимдаад байх нь арга юм.