Тэнгэрийн юм ярьж яваа залуучуудыг бүү унтрааж бай

Хөдөлмөрийн бүтээл муутай нэгэн уул уурхайн компанийн захирал ингэж ярьж байж билээ: “Та гэнэтийн шалгалт хийгээд л үз. Наадуул чинь хамраа ухаад л нусаа шидээд л зүгээр сууцгааж байдаг. Зүгээр л сууж байгаад л цалин авах гэнэ. Тэгээд бас цалин бага байна гэж олон юм ярина”. Түүнийхээр бол төгс менежментийг Монголд Саус Гоби Сэндс компанийн захирал асан Жастин Капла нэвтрүүлсэн аж. Үнэн худлыг нь баттай хэлж мэдэхгүй ч ам дамжсан яриагаар бол Жастин Капла ажлаа муу хийсэн эсвэл ажлын байран дээрээ хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын ноцтой зөрчил гаргасан монгол ажилчдыг хамгаалалтын ажилчдын хамт очиж газар дээр нь бороохойгоор зоддог байсан гэдэг. Энэ баримтын үнэн худлыг мэдэхгүй юм. Тухайн үед Саус Гоби Сэндс компанид ажиллаж байсан хүмүүс л бодит үнэнийг хэлэх байх. Ямартай ч уурхайн карьерын эрмэг дээр өөрийн хувцсыг өмсүүлсэн макетийг байршуулчихдаг байсан гэж ярьдаг. Ажилчид нь холоос Жастин Капла өөрөө байна гэж боддог байсан тул ажлаа түргэн хийж эхэлдэг байсан гэж ярьж байсан.

Энэ түүхийг сонсоод тухайн үед зөв бурууг нь хэлж мэдэхгүй байлаа. Ямартай ч зөв аргачлал санагдаагүй. Ямар ч хүний хувьд урмыг үг хэлж сэдлийг нь өдөөх нь асар чухал гэдэг нь тодорхой. Энэ нь ч амьдрал дээр төдийгүй олон судалгаагаар ч нотлогдсон байдаг. Хамгийн алдартай нь “хамааруулахын онолын” (attribution theory) хүрээнд хийсэн судалгаа юм. Уг судалгааны хүрээнд бүлэг хүмүүст нэг төрлийн бодлогыг өгсөн аж. Даалгаврыг авсны дараа судлаачид үр дүнг оролцогчдодоо хэлэхдээ худал хэлсэн байдаг. Нэг хэсэгт нь “та 10 даалгавраас 7 нь зөв хийжээ” гэсэн бол нөгөө хэсэгт нь “та 10 даалгавраас 7 нь буруу хийжээ” гэж хэлсэн гэдэг. Үүний дараагаар оролцогчдод дахин 10 даалгавар өгөхөд “Та даалгавраа сайн хийжээ” гэсэн хүмүүс илүү сайн хийсэн байсан бол харин “Та даалгавраа муу хийжээ” гэсэн хариу авсан хэсэг нь 25 хувиар буурсан үзүүлэлттэй гарчээ. Гүйцэтгэл 25 хувиар сайжирсан нь ердөө урмын үг хэлсний л үр дагавар.

Улсын шигшээ дасгалжуулдаг багш нар ч энэ зарчмын дагуу тамирчдыг бэлтгэдэг байна. “Тэдний хэлснээр бол тамирчдыг загнаад байхаар сайн үр дүн гардаггүй. Харин байнга л урам хайрлаж байх хэрэгтэй. Тэгсэн тамирчин үр дүнд хүрдэг” гэж ярьцгаадаг. Тэгэхээр гүйцэтгэлийг сайжруулъя гэвэл л урмын үг хэлж аажмаар сайжруулдаг байна. Түүнээс загнаж зодсоноор гүйцэтгэл сайжирдаг жам байдаггүй.

Энэ талаар Австрийн нэрт эрдэмтэн Виктор Франкл ингэж хэлжээ: “Хэрэв чи хүнийг бодит байгаагаас нь илүү үнэлэх юм бол хүн тэр илүү хувилбар болж хувирах чадвартай. Харин хүнийг байгаагаар нь хэлээд байх юм бол хүн харин улам доройтож байдаг. Хэрэв бид хүнийг магтаж түүнд урмын үг хайрлах юм бол бид түүнд илүү сайн хүн болоход нь тусалж байна гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй. Үүнийг идеализм байна гэж хэлж болно. Харин миний хэлэх үг бол идеализм чинь ердөө бодит реализм. Учир нь чи хүнд урам өгснөөр тухайн хүнийг хүссэндээ хүрэхэд нь тусалж байгаа юм”.

Шинээр ажилд орсон залуу хүн өөрчлөлт шинэчлэлийн талаар хийсвэр зүйл ярихаар бидний дийлэнх нь “битгий тэнгэрийн юм ярь, хөрсөн дээрээ буу” гэх мэтийн урмыг нь хугалсан зүйл ихэвчлэн хэлдэг. Тэр залуу хүний буруу бус юм. Түүний өсөлт зогсоогүй байгаа тул бидний хувьд хийсвэр зүйл ярих нь зүй ёсны асуудал юм. харин бид түүнийг “унтрааснаар” ямар ч юманд сэтгэлгүй нэгнийг бий болгож байдаг. Идеализмын ач холбогдол ердөө л энэ. Залуу хүний мөрөөдөл хэрэгжснээр дэвшил явагддаг жамтай.

Монгол хүний нэг онцлог бий. Монгол хүн бүтэцжүүлсэн (structured environment) орчинд ажлыг өөрийн нарийн арга барил ба тогтсон горимын дагуу хийх хувийн өндөр сахилга батад суралцаагүй юм. Тийм боломж бидэнд харамсалтай нь байгаагүй юм.

Ийм хувийн өндөр сахилга батын жишгийг бий болгож дэлгэрүүлэхийн тулд холбогдох соёл нь эхлээд байх хэрэгтэй. Соёл байсан цагт монгол хүн ажиллаж чадаад байдаг. Соёл нь үгүй болчихоор эмх цэгцтэй тогтолцоо бий болгож чаддаггүй. Харин ийм соёлыг нэг нэгийгээ муулж шүүмжлэх замаар бус харин урам өгч хамтран ажилласнаар аажмаар бий болдог жамтай.