Дээрмийн капитализм ба хамтран ажиллаж сурах хэрэгцээ

Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо нь баялгийг түргэн бүтээх чадвараар шалгарсан тогтолцоо ч нийгмийн гишүүд, бүлэглэлүүд нь хоорондоо хамтран ажиллаж чадахгүй бол энгийн иргэдийн хувьд шударга бусаар хандах тэдгээрийн эрх ашгийг байнга хөсөрдүүлэх явдлыг үүсгэж байдаг. Хамтын ажиллагаа үүсэж ил тод байдал ба хариуцлага бүхий тогтолцоог байгуулаагүй нөхцөлд эрх мэдэлтэй нь эрх мэдэл ба мэдээлэлд ойр байхын давуу байдлыг хувийн эрх ашиг сонирхолд нийцүүлэн ашиглаж эхэлдэг. Тухайлбал, хувьчлалаар эрх мэдэлтэй нь банкнаас зээл авч хувьчлагдах гэж байсан объектыг зээлийн мөнгөөр хувьчлан авах, ашигт малтмалын хайгуулын лицензийг зувчуулан завших, нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгийг өөрийн банканд зээлүүлж дараагаар нь зээлсэн гэх банкийг нь дампууруулж хохирлыг төсвийн хөрөнгөөр барагдуулах гээд нийгмийн баялгийг хувьдаа завшиж буй олон жишээ бий. Үүний үр дүнд эрх мэдэлгүй, нийгмийн дунд ба бага орлоготой хэсэг нь баялгийн хуваарилалтаас орхигдож баян ядуугийн ялгаа огцом нэмэгдэж ирдэг. Энэ бол дээрмийн капитализм үүсэж буйн шинж юм. Хөгжлийн ийм чиг хандлага нь удаан хугацааны турш үргэлжлэхээр эрх мэдэлгүй иргэд нийгмийн хамгаалалтгүй болж асар эмзэг болж хувирдаг байна.

Хэрэв нийгэмд дундаж давхарга байхгүй дээрээс нь нийгмийн дийлэнх хэсэг нь туулийн ядуу болж хувирах юм бол ийм тогтолцоог ямар ч үзүүлэлтээр авч үзсэн ч эдийн засгийн хувьд эрүүл тогтолцоо гэж үзэх боломжгүй юм. Учир нь нийгмийн тогтолцооны зөв буруугийн үндсэн шалгуур нь нийгмийн гишүүн болгон хангалуун амьдрах боломжоор тэгш хангагдсан байх явдал юм. Ийм гаж тогтолцоог зөвхөн хамтын ажиллагааны хүчээр л ил тод, нээлттэй болгох замаар л засаж залруулах боломжтой. Ил тод, нээлттэй байх ба хариуцлага хүлээх гэсэн зарчмууд нь ёс зүйн зарчмуудын хамт нийгмийн дэг жаяг, зан заншил соёлын салшгүй хэсэг болсноор л тогтолцооны гажуудал арилдаг тул эдгээр бүхнийг нийгмийн гишүүд болон бүлэглэлүүдийн хамтын ажиллагаагүйгээр амьдралд нэвтрүүлэх ямар ч боломжгүй юм.

Хамтын ажиллагааг түлхүү хөхиүлэн дэмжих шаардлагатай байгаагийн удаах үндэслэл нь нийгмийн бүх тогтолцоонууд нарийн төвөгтэй болж хувирсантай холбоотой. Өнөөдөр бидний амьдарч буй нийгмийн бүх тогтолцоог хүн дангаараа ойлгох ямар ч боломжгүй юм. Тухайлбал, нийгмийн даатгалын тогтолцоо, автомашины даатгалын шимтгэл, татварын тогтолцоо, моргейжийн зээлийн хүү, хувьцааны үнэ, интернэтийн хэрэглээ гэх зэргийг бусдын тусламжгүйгээр хүн бие дааж дангаараа ойлгох бараг л боломжгүй болж хувирсан. Ийм нөхцөлд хүн дангаараа ухаалаг шийдвэр гаргах боломжгүй болдог бол тэр дундаа мэдлэг боловсролоор дутмаг хүмүүсийн хувьд энэ чадвар нь илүүтэй хумигдаж байдаг. Тухайлбал, банкны зээлийн хүү тогтоож буй байдал нь ямагт мэдээллийн тэнцвэртэй бус байдлыг ашиглаж хэрэглэгчийг илт хохироодоггүй юм аа гэхэд лав тэдэнд ашигтай байж болох боломжийг олголгүйгээр тооцох нь энгийн үзэгдэл. Мэдээллийн тэнцвэртэй бус байдлыг хувийн ашиг сонирхлын үүднээс ашиглахгүй байна гэсэн баталгааг хэн ч өгөөгүй нь мэдээж. Хэрэв хэрэглэгчид өөрсдөө л нэгдэж хамтран ажилласны үр дүнд эрхээ хамгаалахгүй л юм бол хэн ч мэдээллийн тэнцвэртэй байдлыг сайн дурын үндсэн дээр хэрэглэгчдэд зориулж бүрдүүлж өгөхгүй нь ойлгомжтой юм.

Энэ амаргүй болсон өнөөгийн нөхцөлд хүн бусадтайгаа хамтран ажиллаж сурахгүй л юм бол хохирсон байдал нь тасрахгүй нь баттай.

Хамтын ажиллагаа олон давуу талуудыг бий болгодог. Үүнд хамтын ажиллагааны үр дүнд илүү гүйцэтгэл бүхий бүтээлч ажиллагаа бий болох (1) гээд хүн болгоны мэддэг зүйлээс гадна шийдвэр гаргах чадвар сайжрах (2), дасан зохицох ба суралцах чадвар нэмэгдэх (3), сэтгэл зүйн амар амгалан байдал бий болох (4) гээд хүний санаанд тэр болгонд ороод байхааргүй зүйл ч цөөнгүй байдаг байна.